تصاویری گویا از زندگی در دوره قاجاریه شاهکار آنتوان سوروگین
توسط عکاس ارمنی آنتوان خان سوروژیان (یا سوروگین) در سالهای ۱۸۴۰ تا ۱۹۳۳ میلادی. اصل تصاویر در کاخ گلستان در تهران نگاهداری میشود.
زندگی آنتوان سوروگین: وی اواخر دهه ۱۸۳۰ میلادی برابر با حدود سال ۱۲۱۹ خورشیدی در سفارت روسیه در تهران از یک پدر و مادر گرجى‌تبار ارمنی به نام‌های واسیلی و آچین زاده شد. سال‌هاى نخستین عمرش را در تهران گذراند. پدرش واسیلى خاورشناس و دیپلمات سفارت روسی تزارى در تهران بود. علاقه او به ایران در همین دوره پدید آمد و بعدها یکى از دوستداران و ستایشگران ایران و ایرانیان شد. او در کودکی به هنر نقاشی علاقه داشت. پس از فوت پدر آنتوان که بر اثر حادثه‌اى در اسب‌سواری در تهران کشته شد، مادرش به دلیل عدم تمایل به دریافت مستمری از ایران با فرزندان خود به گرجستان بازگشت. آنتوان پس از مرگ پدر برای کمک به خانواده نقاشی را کنار گذاشت و همراه با برادرانش امانوئل و کولیا نزد عکاس معروف روسى دیمترى ایوانویچ ژرماکوف در تفلیس عکاسى آموخت.
او در سال ۱۸۷۰ میلادی برابر با سال ۱۲۴۹ خورشیدی همراه با برادرانش به تبریز آمد و در آنجا ساکن شد و به دستگاه ولیعهد مظفرالدین میرزا راه یافت و از او لقب "خانى" نیز گرفت. آنها پس از مدتى به تهران آمدند و در تهران یک استودیو عکاسى در خیابان علاءالدوله (فردوسى) کنار در شرقى میدان مشق دایر کردند. آنتوان خان در تهران با یک دختر ایرانى ارمنی‌نژاد ازدواج کرد و حاصل این ازدواج هفت فرزند بود.
آنتوان خان سوروگین یکى از موفقترین عکاسهاى عصر خود بود. بیشتر عکسهای گرفته‌شده توسط آنتوان خان متعلق به سالهای ۱۲۴۹ تا ۱۳۰۹ خورشیدی است. او به علت این‌که توانایی صحبت کردن به زبان فارسی را مانند زبان مادری داشت، به خوبی توانست با اقشار فرهنگی مختلف مردم ایران ارتباط برقرار کند. عکسهای او از دربار سلطنتی، حرمسراها، مساجد و بناهای یادبود دیگر ادیان بسیار شاخص بود و او را متمایز با دیگر عکاسان مشهور اروپایی در ایران می‌کند. ناصر الدین شاه علاقه‌ی زیادی به عکسهای دربار و پرتره آنتوان خان داشت.
او زبان فرانسه را خوب مىدانست و به سال ۱۲۵۸ خورشیدی رساله‌ی عکاسى، عکاس مشهور فرانسوى لیبر (Liebert) را به فارسى ترجمه کرد و به مظفرالدین میرزا تقدیم داشت.
آنتوان خان توانائى خود را در تصویربردارى از دو حادثهى مهم تاریخى دوران فعالیت هنریش نشان داد:
- تصاویر میرزا رضاى کرمانى پس از قتل ناصر الدین شاه و همچنین مراسم تشییع جنازه‌ی شاه
- به تصویر کشیدن رخدادهاى نهضت مشروطیت
در سال ۱۹۰۸ (میلادی) برابر با سال ۱۲۸۷ خورشیدی در وقایع پس از مشروطیت، سوروگین به سبب ارتباطش با مشروطه‌طلبان گرفتار مشکلات بسیاری شد. او ناچار به پناهندگی در سفارت انگلیس شد. در همین زمان محمدعلی شاه قاجار تحت فشار ظهیرالدوله (فرماندار رشت در آن زمان) دستور داد بمبی را در خانه کنار عکاسخانه‌ی آنتوان خان کار بگذارند. از این‌رو بزرگترین فاجعه‌ى دوران کار هنری آنتوان‌خوان پدید آمد. یکی از بزرگترین گنجینه‌های عکاسی دوران قاجار از بین رفت. در این حادثه تنها دو هزار شیشه سالم ماند.
با بر افتادن سلسله‌ى قاجار و تغییر پادشاهى ضربه‌ى دیگرى بر آنتوان خان وارد شد. رضا شاه پهلوی به مانند تمامى شاهان جدید در تاریخ ایران به یک‌باره به نفى گذشته پرداخت. این نفى و منسوخ‌سازى دو هزار شیشه‌ى پرارزش سوروگین را نیز در بر‌گرفت و شیشه‌ها توقیف شد. این فاجعه دیگر خارج از توان او بود زیرا حاصل ده‌ها سال کوشش خود را بر باد رفته می‌دید.
سرانجام او به سال ۱۹۳۳ (میلادی) برابر با سال ۱۳۱۲ خورشیدی بر اثر عفونت کلیه درگذشت و در گورستان ارامنه در دروازه دولاب تهران به خاك سپرده شد. تنها دخترش مارى که در واپسین سال‌هاى عمر آنتوان خان عکاسخانه را اداره می‌کرد توانست ششصدونودوشش(۶۹۶) قطعه از شیشه‌ها را بابت دوستی‌ای که با محمدرضا شاه پهلوی داشت، از توقیف در آورد. این شیشه‌ها و شمارى از عکس‌هاى کار سوروگین بعد از مرگ او و تعطیل شدن عکاسخانه‌اش به کلیساى پروتستان امریکائى تهران منتقل شد. و در سال ۱۹۵۱ (میلادی) این آثار در اختیار موسسه‌ی اسمیتسونین در شهر واشنگتن قرار گرفت و اکنون در گالری هنر فریر است.
رویداد مربوط: آثار نقاشی و عکاسی سوروژیان ها از ایران
