مولوی ۷۵۰ سال پیش طبیعت انسان امروزی را می‌شناخت: گزیده‌هایی زیبا از مثنوی

سه ساعت پیش

بلاگ کدوم , اجتماع , سیاست , فرهنگ و هنر

چندی پیش یک دوست غیر ایرانی مسیحی از من خواست تا بخشهایی از مثنوی مولوی را برایش به انگلیسی ترجمه کنم چون وی مدهوش عمق عرفانی و روانشناسانه این اشعار شده بود که با جملات حضرت مسیح در انجیل هماهنگی دارند. بسیاری از ما ایرانیان اگرچه بسیار به فرهنگ خود افتخار می‌کنیم کمتر وقت می‌گذاریم تا آثار ارزشمند فرهنگی خود را مطالعه کرده و درباره آنها تفکر کنیم. برای مثال اگر به صفحات اول مثنوی مولوی رجوع کنیم می‌بینیم که چگونه مولوی ۷۵۰ سال پیش طبیعت انسان را به خوبی شناخته بود و برای وارستگی و سلامت روانی توصیه‌هایی کرده بود که امروزه بیشتر خاورشناسان غربی آن را مطالعه می‌کنند تا هم وطنانمان. توجه کنید به نمونه‌هایی از عمق آشنایی مولوی با سرشت و طبیعت انسانی که زمان نمی‌شناسد:

مولوی به کسانی که می‌خواهند به زور دین و عقیده خود را بر دیگران قالب کنند توصیه می‌کند داستان حاکمی را بشنوند که می‌خواست به زور مردم را به دین خود بیاورد. توصیه وی به این افراد و این حکام این است که دست از خشم و شهوت قدرت بردارند چون روحشان آلوده می‌شود. همچنین با زور گفتن و کشتن مخالفین هیچ چیزی از پیش نمی‌رود برای اینکه مردم ظاهرشان با شما می‌شود و در باطن مخالف شما:

خشم و شَهوَت مرد را احوَل کند… ز استقامت روح را مُبْدَل کند
کم کُش ایشان را، که کشتنْ سود نیست.. دینْ ندارد بویْ، مُشک و عود نیست
سِرّ پنهانست اندر صد غِلاف.. ظاهرش با تُست و باطن بَر خِلاف
او به ظاهر واعظ احکام بود… لیک در باطن صفیر و دام بود

در صفحات گشایش مثنوی در رابطه با دور شدن انسان از سرشت پاک و خدایی خویش می‌خوانیم که چگونه اگر این سرشت را حفظ کنیم و پاک بمانیم و دچار روزمرگی و حرص و طمع نشویم به سعادت و آرامش ابدی دست خواهیم یافت و روح و دلمان پاک و جوان خواهد ماند:

روزها گر رفت گو رو باک نیست… تو بمان ای آن که چون تو پاک نیست
بند بگسل باش آزاد ای پسر.. چند باشی بند سیم و بند زر
گر بریزی بحر را در کوزه‌ای … چند گنجد‌؟ قسمت یک روزه‌ای
کوزه‌ی چشم حریصان پر نشد.. تا صدف قانع نشد پر در نشد

مولوی در رابطه با عشق و عاشقی می‌گوید این از اسرار خداوند است و عقل انسان‌ها در فهمیدن اینکه چگونه افراد عاشق هم می‌شوند و اینکه عشق پاک چیست ناتوان است. فقط می‌توان گفت که عشق واقعی علاقه به صورت ظاهری و تجملات نیست:

علت عاشق ز علت‌ها جداست … عشق اصطرلاب اسرار خداست
عقل در شرحش چو خر در گل بخفت … شرح عشق و عاشقی هم عشق گفت
عشقهایی کز پی رنگی بود .. عشق نبود عاقبت ننگی بود
دشمن طاووس آمد پرّ او … ای بسی شه را بکشته فرّ او

مولوی درباره اینکه بسیاری از انسان‌ها دورو می‌باشند داستان‌های بسیاری دارد و معتقد است که ایمان واقعی را باید در عمل سنجید نه در تظاهر به عبادات و اینکه تنها وقتی جان و روح انسان متعالی می‌شود که انسان از مسائل ظاهری و جسمی خود بگذرد:

هر دو نی خوردند از یک آب‌خور .. این یکی خالی و آن پر از شکر
در نماز و روزه و حج و زکات .. با منافق مؤمنان در برد و مات
راه جان مر جسم را ویران کند… بعد از آن ویرانی آبادان کند

مولوی به مردم هشدار می‌دهد که مانند مرغ‌های حریص و گشنه دنبال هر دامی نروند و قناعت طبع داشته باشند و نگذارند نفس و روح آنها دچار روزمرگی و حسابگری سود و زیان مادیات دنیا گردد چون این گونه مغز حسابگر هم صفا و لطف طراوت انسانی را از بین می‌برد و هم مسیر رشد ملکوتی روح و فهم انسانی را میبندد:

صد هزاران دام و دانه‌ست ای خدا.. ما چو مرغان حریص بی‌نوا
می‌رهانی هر دمی ما را و باز.. سوی دامی می‌رویم ای بی‌نیاز
جان همه روز از لگدکوب خیال.. وز زیان و سود وز خوف زوال
نی صفا می‌ماندش نی لطف و فر… نی بسوی آسمان راه سفر

مرتبط با تاریخ: